Dawne Getto Żydowskie

Powstanie getta żydowskiego w Warszawie ściśle wiąże się z historią II wojny światowej, która dokonała potężnych zniszczeń w przestrzeni miasta, szerząc jednocześnie ból, cierpienie i śmierć. Na zawsze już zmieniła się polska świadomość, a w sercach dokonały się nieodwracalne zmiany.

Getto warszawskie powstało w 1940 roku, niedługo po wybuchu wojny. Dwa lata później rozpoczęły się pierwsze deportacje Żydów do niemieckich obozów koncentracyjnych na terenie Polski. Trwało to do 1943 roku, kiedy to w getcie wybuchło powstanie zakończone niepowodzeniem i doszło ostatecznie do zagłady jego mieszkańców.

Życie w getcie oznaczało niezwykle ciężkie warunki: terror, głód, choroby i cierpienie. Doprowadziło to do śmierci wielu Żydów jeszcze zanim trafili do obozów koncentracyjnych. W pewnym momencie żyło tam aż 460 tys. osób.

Getto zajmowało w większości osiedle Muranów, które jeszcze przed wojną było największym skupiskiem ludności Żydowskiej w stolicy. Na południe rozciągało się aż do ulicy Siennej. Teren getta, otoczony wysokim murem, zajmował ostatecznie około 300 ha . Wiele lat po okresie niemieckiej okupacji w przestrzeni miasta można wciąż odnaleźć ślady tamtych czasów.

Fragmenty muru getta dość dobrze zachowały się przy ul. Siennej 55 i Złotej 50. Dziś te adresy to bardzo ważne miejsca pamięci o tamtym okresie. Wyjęte z muru cegły znajdują się też w Muzeum Yad Vashem w Jerozolimie oraz w Muzeum Holocaustu w Melbourne . Niewielkie fragmenty murów getta znajdują się też m.in. przy ul. Waliców 11, Chłodnej 41, Krochmalnej 4/28, Okopowej 78 oraz przy skrzyżowaniu Świętojerskiej i Nowiniarskiej.

W niedalekim sąsiedztwie, przy ul. Siennej 60, mieści się z kolei dziecięcy szpital ufundowany przez żydowskie rodziny, który działa do dziś, a w okresie II wojny światowej przyjmował chore dzieci z getta.

Idąc dalej tymi śladami, trafiamy na ul. Mariańską 1, gdzie na fasadzie budynku znajduje się tablica pamiątkowa, informująca, że tu, w granicach getta, działała Szkoła Pielęgniarstwa - jedyna legalna uczelnia dla Żydów.

Kładka łącząca dwie części getta, tak często wspominana w historycznych zapiskach, przebiegała kiedyś nad ulicą Chłodną. Dziś w tym miejscu powstała współczesna instalacja, która ma symbolizować właśnie to przejście.

Ciekawa historia wiąże się także z budynkiem sądu przy ul. Solidarności 127, który przez fakt usytuowania na granicy getta, stał się miejscem spotkań Żydów z rodzinami z zewnątrz. W budynku odbywał się także handel z Żydami i nierzadko dokonywano tą drogą ucieczki z getta.

Z kolei w kamienicy przy ul. Żelaznej 103 znajdowała się siedziba gestapo . W jej podziemnym areszcie zakatowano wielu Żydów o czym przypomina tablica na fasadzie budynku.

Do warszawskiego getta można było się dostać przez wiele bram (zawsze strzeżonych przez Niemców), ale jednym z głównych przejść było to przy ul. Bohaterów Getta (dawnej ulicy Nalewki). Tu odbyły się także pierwsze walki podczas powstania w getcie. Dla upamiętnienia tego zrywu ufundowano pomnik Bohaterów Getta w okolicy ul. Zamenhoffa i al. I. Sendlerowej.

Kolejny kurhan upamiętniający wydarzenia z getta mieści się przy skrzyżowaniu ulicy Miłej i Dubois. To miejsce, gdzie Żydzi wybudowali bunkier, a następnie popełnili w nim samobójstwo, gdy kamienica została otoczona przez Niemców, nie dając im szansy na ratunek .

W getcie najniebezpieczniejszą ulicą była ulica Karmelicka. Zawsze było tu tłoczno i często przejeżdżali gestapowcy tratując i bijąc Żydów przez okna samochodu.

Nie można także zapomnieć o ul. Tłomackiej, gdzie stała niegdyś synagoga wysadzona przez Niemców w okresie likwidacji getta. Dziś w sąsiedztwie mieści się siedziba Żydowskiego Instytutu Historycznego (kiedyś biblioteka należąca do świątyni). Zachowała się natomiast inna synagoga w granicach getta, przy ul. Twardej 6.

Co ciekawe, jednym z niewielu powojennych "ostańców” jest kamienica przy ul. Nowolipki 52, która do dziś dzielnie się trzyma. W jej wnętrzach, w okresie okupacji, Żydzi zorganizowali szwalnię, która działała na terenie getta.

Te i inne ślady w warszawskiej przestrzeni stale przypominają o tamtych tragicznych wydarzeniach i nie pozwalają nam zapomnieć o ludzkich istnieniach, które w tak bestialski sposób zostały naznaczone tragicznym losem.